Stały postęp cywilizacyjny jest nierozłącznie związany z rozwojem motoryzacji, co niesie za sobą nowe wyzwania i zagrożenia. Łączny koszt zdarzeń drogowych w Polsce szacowany jest na poziomie około 3% PKB (około 60 mld zł). Dlatego też bezpieczeństwo ruchu drogowego stanowi istotny element życia społecznego. W roku 2020 liczba ofiar śmiertelnych na milion mieszkańców wyniosła w Polsce 65, przy średniej liczbie ofiar śmiertelnych na milion mieszkańców w Unii Europejskiej wynoszącej 51. Należy dodać, że od lat najmniej osób na milion mieszkańców ginie w Szwecji, a najwięcej w Rumunii. Polskę na niechlubnym podium (jest trzecia od końca) wyprzedza jeszcze Bułgaria. Ważną informacją jest fakt, że na przestrzeni ostatnich 10 lat (2012-2021) liczba ofiar śmiertelnych wypadków drogowych w naszym kraju zmalała o 37% (-1326,), co nie zmienia faktu, że 2245 osób, które zginęły na polskich drogach w 2021 r. to o 2245 osób za dużo.
Istotny wpływ na poprawę bezpieczeństwa w ruchu drogowym ma rozbudowa infrastruktury drogowej, w tym powstające nowe odcinki autostrad i dróg ekspresowych, jak również przebudowa dróg lokalnych, uwzględniająca poprawę bezpieczeństwa niechronionych użytkowników dróg, czyli pieszych i rowerzystów. Bardzo ważne są także działania prewencyjne podejmowane w ramach sprawowanego nadzoru nad ruchem drogowym. Największe oddziaływanie ma w tym zakresie oczywiście Policja. Kierowanie do służby zwiększonej liczby patroli ruchu drogowego, wyposażonych w najnowocześniejszy sprzęt, przynosi wymierne efekty. Do tego należy dołożyć działania podejmowane przez Inspekcję Transportu Drogowego, sprawującą przede wszystkim nadzór nad transportem ciężarowym oraz autokarowym. W jej strukturach jest także Centrum Automatycznego Nadzoru Nad Ruchem Drogowym, jak również, choć w zmniejszonym zakresie, działania podejmowane przez straże gminne (miejskie). Nie bez znaczenia pozostają działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym realizowane przez organizacje pozarządowe, takie jak Fundacja Krajowe Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego.
Na to, co dzieje się w obszarze ruchu drogowego, mają także regulacje prawne. Wprowadzone w życie z dniem 18 maja 2015 r. przepisy, na podstawie których kierujący pojazdem, który przekroczy prędkość o 50 km/h w obszarze zabudowanym, traci uprawnienia do kierowania pojazdem na 3 miesiące, w pewnym stopniu przyczyniły się do poprawy bezpieczeństwa na polskich drogach, jednak nie w takim zakresie, jak można by się było tego spodziewać. Dlatego też środowisko zajmujące się problematyką bezpieczeństwa ruchu drogowego z niecierpliwością oczekiwało na kolejne zmiany, których wprowadzenie jeszcze bardziej ograniczyłoby liczbę zdarzeń na drogach. Z dniem 1 czerwca 2021 r. weszły w życie przepisy, których celem jest ochrona pieszych użytkowników dróg. Już sama dyskusja, jaka toczyła się w trakcie procedowania przedmiotowych przepisów sprawiła, że w pierwszym półroczu 2021 r. liczba wypadków z udziałem pieszych oraz osób rannych w tych wypadkach zmalały o 22%, natomiast liczba zabitych pieszych zmalała o 30%. Niestety wejście w życie tych przepisów przyczyniło się do zaprzestania medialnej dyskusji w tym zakresie. W drugim półroczu 2021 r. liczba wypadków z udziałem pieszych zwiększyła się o 2%, osób rannych o 3%, natomiast liczba osób zabitych pieszych zmalała o 5%, co z całą pewnością nie jest satysfakcjonującym osiągnieciem. Dane te pokazują jak ważna jest bieżąca profilaktyka dotycząca zagadnień związanych z bezpieczeństwem na drogach.
Pierwszego stycznia 2022 roku weszły w życie kolejne przepisy mające przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa na polskich drogach. Tym razem zaostrzeniu uległy kary nakładane za wykroczenia popełnione w ruchu drogowym. Radykalnemu zwiększeniu uległa grzywna nakładana w drodze mandatu karnego za przekroczenie prędkości. Najwyższy wzrost zastosowano od przekroczenia prędkości o 31 km/h (800 zł), jest to dwukrotność kwoty za przekroczenie prędkości od 26 do 30 km/h (400 zł). Maksymalna wysokość mandatu za przekroczenie prędkości o ponad 71 km/h wynosi obecnie 2500 zł. Należy w tym miejscu nadmienić, że od 17 września 2022 r. mają wejść w życie przepisy przewidujące tzw. „recydywę” za popełnienie kolejnego, tego samego wykroczenia, co wielu przypadkach, w tym, w zakresie naruszenia prędkości czy niewłaściwego zachowania wobec pieszych, będzie wiązało się z nałożeniem grzywny w podwójnej wysokości grzywny nakładanej w drodze mandatu karnego. Co za tym idzie maksymalna wysokość mandatu, za maksymalne przekroczenie prędkości w „recydywie” wyniesie 5000 zł, a np. za niestąpienie pierwszeństwa pieszemu 3000 zł.
Mamy za sobą już pierwszy kwartał 2022 r. można więc pokusić się o dokonanie pierwszych analiz, jak wprowadzone przepisy wpłynęły na poprawę bezpieczeństwa na polskich drogach. Spodziewaliśmy się dosyć znaczących spadków liczby wypadków oraz ich ofiar. I tu niestety niemiła niespodzianka. W pierwszym kwartale 2022 r. liczba wypadków wzrosła o 11,6% (+439), osób rannych o 10,2% (+443), a osób zabitych o 3,6 (+15). Co gorsze, wzrosła także liczba wypadków i ofiar wśród pieszych. Samych wypadków i osób rannych o około 36%, natomiast zabitych pieszych o około 25%. Co jest nie tak, gdzie popełniliśmy błąd? Oczywiście analizując tylko dane rok do roku (2020/2021) moglibyśmy dojść do błędnych wniosków, że wprowadzone w ciągu ostatniego roku zmiany przepisów, nic nie zmieniły, a nawet przyczyniły się do pogorszenia bezpieczeństwa na polskich drogach. Nic bardziej mylnego. Dlaczego tak sądzę? Na statystyki wypadków drogowych i ich ofiar nie można patrzeć jedynie od strony matematyki. Jest to zagadnienie bardziej złożone. Trzeba wziąć pod uwagę uwarunkowania towarzyszące temu, co dzieje się w ruchu drogowym. Jednych z istotnych elementów mających wpływ na ilość wypadków i ich skutki, szczególnie w okresie zimowym, mają warunki atmosferyczne. Obfite opady śniegu, do tego niskie temperatury, są naturalnymi sprzymierzeńcami w działaniach na rzecz poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego. Wymuszają one zmniejszenie prędkości i zwiększenie uwagi przez uczestników ruchu drogowego, przede wszystkich kierujących pojazdami. Co bardzo istotne, zalegający na drogach śnieg stanowi, szczególnie od zmroku do świtu, naturalny kontrast dla pieszych, którzy zazwyczaj o tej porze roku poruszają się ubrani na ciemno. Ten kontrast sprawia, że piesi są zdecydowanie bardziej widoczni dla kierujących pojazdami. Niestety tegoroczna zima nie była na tyle „łaskawa”, jak ta w ubiegłym roku, i nie obfitowała opadami śniegu, bynajmniej nie na takiej powierzchni naszego kraju, jak było to rok temu. Kolejnym czynnikiem, który ma wpływ na ruch drogowy, jest jego natężenie. Nie możemy zapomnieć, że pierwszy kwartał 2021 r. to był czas pandemii. Miało to istotny wpływ na ograniczenie natężenia ruchu drogowego. Dziesiątki tysięcy osób pozostawało w domach lub szpitalach ze względu na zakażenie wirusem, a kolejne dziesiątki a może i setki tysięcy osób wykonywało swoją pracę w systemie zdalnym, bez konieczności przemieszczania. To wszystko sprawia, że spojrzenie matematyczne na porównanie danych statystycznych za pierwszy kwartał roku 2022 do roku 2021 nie da odpowiedzi na pytanie, jak zmiany przepisów wpłynęły na stan bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Żeby te dane były w miarę porównywalne trzeba sięgnąć czasu sprzed pandemii, czyli do roku 2019. Czego możemy się dowiedzieć analizujące te dane? Liczba wypadków drogowych patrząc rok do roku (I kwartał 2019/2022) spadła o 30% (-1800), osób rannych o 33% (-2298), a osób zabitych o 32% (-202). Co bardzo ważne w tym samym okresie porównawczym zmalała liczba wypadków z udziałem pieszych o 29% (-532), rannych pieszych w tych wypadkach o 27% (-428), a zabitych aż o 43% (-104).
Wprowadzane kroki prawne, bez wątpienia przyczyniają się do znaczącej poprawy bezpieczeństwa na polskich drogach.
Nie możemy jednak zapominać o tym, że istotny wpływ na to bezpieczeństwo ma kształtowanie człowieka w poszanowaniu i zrozumieniu prawa, wzajemnej tolerancji i szacunku do innych użytkowników dróg. Działania edukacyjne muszą być prowadzone na każdym etapie życia, począwszy od dziecięcych lat, przez młodzieńcze i także wśród seniorów. Na taką edukację stawia właśnie fundacja Krajowe Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego organizując od niespełna 18 lat seminaria „Bezpiecznie – chce się żyć!”, Modę na odblaski, Mistrzów w drodze i wiele innych przedsięwzięć.
